Rouwexperts stellen in het Harvard Business Review (HBR) dat de emoties die we nu voelen vergelijkbaar zijn met rouw. De strikte maatregelen rondom het coronavirus kunnen bij sommige mensen heftige emoties oproepen. We voelen verschillende vormen van rouw: het verlies van een ‘normaal’ leefpatroon, het verlies van (fysiek) contact, het verlies van een inkomen en in ernstige gevallen het verlies van een dierbare.

Het is tijdelijk. Dat is wat we moeten blijven herhalen. Daarnaast mag je je best verdrietig voelen over de huidige situatie. We moeten onszelf die ruimte wel geven. Natuurlijk moet daar ook een grens aan zitten, zodat je niet de hele dag verdrietig blijft, maar het verdriet mag er zijn.

Confrontatie met verlies

Rouwdeskundige Geerd Smit laat weten dat we in de huidige situatie stress ervaren en verdriet, emoties die sterk lijken op rouw. “Iedereen wordt geconfronteerd met verdriet om dingen die niet meer mogelijk zijn of een gevoel van verlies.

“Voor mensen die iemand verloren zijn in deze periode, kan het rouwproces ook gepaard gaan met schuldgevoel en bitterheid. Je kunt vaak niet goed afscheid nemen van de overledene, omdat besmette personen vaak in isolatie in het ziekenhuis verblijven. Ook is de uitvaartdienst anders.”

Smit benadrukt dat rouw een eenzaam proces is. Dat wordt erger nu er ook geen steun van dichtbij kan komen. Belangrijk is dat we met elkaar blijven communiceren en ons verdriet delen. Smit: “Bel een vriend of vriendin en uit je emoties. Het is niet hetzelfde als fysiek contact, maar het uiten helpt je te ademen, juist in deze tijden.”

Emotionele impact op werknemers

Als werkend professional kun je op verschillende manieren (emotioneel) geraakt worden door de gevolgen van het Corona virus:

• Thuiswerken terwijl kinderen en partner vaker thuis zijn. En dan ook nog homeschooling voor sommigen!
• Of je juist eenzamer voelen, omdat je alleen woont.
• Je mist contact met collega’s, de grappen bij de koffie, de weekendverhalen.
• Je hebt het gevoel minder impact te maken op de werkvloer waardoor je denkt dat je kansen mist.
• Geen bezoek brengen aan een kwetsbare naaste, of ziek familielid.
• Er overlijdt iemand van wie je geen (goed) afscheid kan nemen of je mag niet bij de uitvaart zijn.
• Je maakt je zorgen over de continuïteit van je baan of zelfs je bedrijf…

Wat kun je doen om dit verdriet of deze rouw te managen?

Begrip van de 5 ‘fasen’ van rouw helpt. Hieronder staan ze beschreven. Vervolgens nog 5 tips om te dealen met alle emoties die je ervaart, en deze fase goed door te komen.

De vijf fasen van rouw: Omgaan met verlies
Wanneer mensen worden geconfronteerd met verlies zijn er een aantal fasen die men doorloopt bij de verwerking. Begeleiding bij het verlies en verdriet in deze fasen helpt, evenals het maken van contact met je gevoelens.

Elisabeth Kübler-Ross onderscheidde in het rouwproces 5 fasen. Ze beschouwde rouw echter niet als een lineair proces, dat iedereen stap voor stap doorloopt. Bij iedereen verloopt het rouwproces anders. Sommige mensen slaan fasen over. Anderen blijven lang in één fase hangen of hernemen een eerdere fase.

Hoewel de focus van Elisabeth Kübler-Ross op stervensbegeleiding lag, zijn de 5 fasen herkenbaar in elke emotionele reactie op persoonlijke trauma en verandering, zoals in deze COVID 19 periode:

1. Ontkenning: “Dit gebeurt niet bij mij.”
Ontkenning is een bewuste of onbewuste weigering om de realiteit onder ogen te zien. Het is een natuurlijke vorm van zelfbescherming. Het helpt om zelf te bepalen in welk tempo het verdriet wordt toegelaten. We laten niet meer binnen dan we aankunnen. Sommige mensen blijven echter opgesloten in deze fase.

2. Woede: “Waarom met mij?”
Als de waarheid tot iemand is doorgedrongen ontstaat er vaak boosheid. In deze periode is de rouwende meestal moeilijk te benaderen. Onder de woede ligt de pijn. R

3. Marchanderen/onderhandelen: ”Ik beloof een betere persoon te worden als…”
In deze fase probeert men te onderhandelen. Men belooft het één te doen als er iets anders tegenover staat. Bijvoorbeeld “Als ik me 2 weken houd aan social distancing, dan zal het wel beter gaan of zelfs over zijn, toch?”. Veelal is de hoop (op herstel) een grote drijfveer.

4. Verdriet en depressie: ”Ik geef het op.”
Wanneer men de realiteit begint te accepteren komen gevoelens van verdriet, spijt, angst en onzekerheid naar boven. Vaak dienen ook verliezen uit het verleden zich weer aan. De rouwende is bijna niet meer te bereiken. Men kan behoefte hebben aan het steeds weer uiten van het verdriet. Op de bodem van het verdriet ligt vaak woede. Onderdrukte woede is vaak de oorzaak van een depressie.

5. Aanvaarding: “Ik ga verder met mijn leven.”
Als iemand voldoende tijd en vaak ook enige hulp heeft gehad om door de genoemde fasen te gaan begint men de realiteit te accepteren. Er komt berusting en men kan onthechten, loslaten. Loslaten is niet hetzelfde als vergeten. Het is het verlies een plaats geven in het leven en verder gaan : Corona is een feit, dit is de huidige werkelijkheid en daar moeten we mee om gaan.

Haalbare doelen

Onze geest toont ons plaatjes, scenario’s, en vaak de negatieve. Mijn ouders worden ziek, mijn bedrijf gaat failliet, mijn opdrachtgever stuurt me de laan uit… Zo wil onze geest ons beschermen voor als het ook echt gaat gebeuren. Ons doel is nu niet om deze plaatjes te negeren of om ze proberen weg te drukken. Je geest laat dit toch niet toe, dus het kan frustrerend zijn om dit proberen af te dwingen. Het doel is wel:

A. Balans vinden in wat je denkt
Als er een negatief plaatje in je hoofd komt, denken dan aan the best case scenario (en wij mensen kunnen dit, dus maak daar gebruik van!): ‘We worden allemaal een beetje ziek, en de wereld continueert. Niet iedereen waarvan ik houd, gaat dood. Misschien zelfs niemand, omdat we nu de juiste stappen nemen.’ Geen enkele scenario dient te worden genegeerd, maar ook geen enkele zou moeten domineren.

B. In het hier en nu komen
Als je bezorgd ben, gaat je geest naar de toekomst en stelt het zich slechte scenario’s voor. Om jezelf te kalmeren, wil je in het hier en nu komen. Bekend voor mensen die al mediteren of mindfulness beoefenen. Deze techniek is verrassend praktisch en feitelijk. Noem 5 dingen in je kamer. Koffiekop, stoel, een plant etc. Adem. Realiseer je dat in het huidige moment niet gebeurt waarvoor je vreesde. Op dit moment ben je okay. Wat er is gebeurd en wat er gaat gebeuren kan je op dit moment, nu je hier zo zit, niets aan veranderen.

C. Laat gaan wat je niet kunt beïnvloeden
Aan grote samenscholingen op het strand, kun je weinig doen. Wel kun je met je puber bespreken welke ruimte en grenzen hij heeft sociaal. Waar je wel invloed op hebt is jouw eigen gedrag en in hoeverre jij de maatregelen naleeft. Focus daarop!

D. Verruim je compassie
Iedereen heeft verschillende niveaus van zorgen, angst en het uit zich op verschillende manieren. Reageert je partner of collega ineens wel erg kribbig? Het kan zijn doordat dit komt door diens zorgen. Heb geduld, en toon belangstelling.

E. Zelfzorg
Juist in deze tijd, waarin we veel stilstaan bij zorgen voor anderen, is het ook cruciaal om stil te staan bij jezelf. Wat heb jij nodig om deze fase door te komen? Wat is voor jou een oplaad moment? Hoe zorg jij voor je fysieke beweging en ontspanning. En met welke belangrijke mensen houd jij contact?

Tot slot: Het verhaal van de vlinder

De volgende metafoor kan troostend zijn. Ze symboliseert immers ook het leven na een verlies. Een verlies transformeert mensen. Na een verlies ben je nooit meer dezelfde als daarvoor.

Een fotograaf bestudeerde nauwlettend
de geboorte van een vlinder.
De vlinder probeerde uit alle macht uit de cocon te breken.
Na een hele tijd leek het alsof hij het opgaf
en niets meer kon doen….

De man besloot de vlinder te helpen.
Met zijn zakmes opende hij voorzichtig de cocon…
De vlinder verliet de cocon en kwam op de grond terecht.
Zijn lijf was klein en hij had verschrompelde vleugels.
Hij kon zich alleen op de grond voortbewegen…
Hij heeft nooit kunnen vliegen….
De man wist niet dat
de kleine opening in de cocon
en de worsteling van de vlinder om eruit te komen
de natuurlijke manier was
om vocht vanuit zijn lijf in de vleugels te pompen
zodat hij gereed zou zijn om te vliegen.
Mensen met een verlieservaring
gaan door een moeilijke tijd
soms lijken ze het op te geven…
Ze hebben tijd en ruimte nodig
om op eigen kracht erdoor te komen…

om te kunnen vliegen…

Take care!